Projekt RDI2CluB

I cóż, że ze Szwecji?

Jednym z najbardziej inspirujących punktów wizyty było z pewnością spotkanie z przedstawicielami szwedzkiego Regionu Värmland i działających na jego terenie klastra Paper Province , inkubatora Sting Bioeconomy, Parku Innowacji w Karlstad i Uniwersytetu w Karlstad. Wbrew temu, co wynikałoby z tego popularnego łamańca językowego, z wizyty w Szwecji wynieśliśmy dużo. Przede wszystkim pewność, że współpraca tzw. potrójnej helisy: administracji, biznesu i nauki, nie tylko jest kluczem do regionalnego rozwoju, ale po prostu… działa! A przykład firmy Skoghall Mill pokazał nam, jak wielką rolę drewno może odegrać w odejściu od tworzyw sztucznych.

Region Värmland podzielony jest na 16 gmin, które zamieszkuje łącznie 276 tys. osób. 70% powierzchni regionu zajmuje las, dlatego też leśnictwo i przemysł leśny jest jednym z głównych motorów rozwoju regionalnego. Leśnictwo i przemysł leśny zatrudnia ok. 24% siły roboczej w regionie, tj. ok. 29 tys. osób. Rocznie pozyskuje się 7 milionów m3 drewna, przy rocznym przyroście przekraczającym 8 milionów m3. Struktura własności lasów zdecydowanie się różni od polskiej. Przeważają właściciele prywatni (20 800 osób). W ciągu ostatnich 6 lat eksport norweskiej papierówki do Szwecji wzrósł z 0,5 miliona m3 to 1,7 mln m3. Region Värmland realizuje biogospodarkę obiegu zamkniętego. Jako podmiot odpowiedzialny za rozwój regionalny, region opracował strategię, starając się zdefiniować, co region rozumie pod pojęciem zrównoważonego rozwoju. Starano się znaleźć powiązania pomiędzy rozwojem gospodarczym, kwestiami gospodarczymi i stworzenie dobrych warunków do życia w regionie. „Strategia badań i innowacji na potrzeby inteligentnej specjalizacji Regionu Värmland 2015-2020” zidentyfikowała biogospodarkę opartą na zasobach leśnych jako kluczowy jej element. Jest to również pierwsza strategia, która kładzie duży nacisk na równy udział obu płci w procesie innowacji i rozwoju.

Umożliwia to również reagowanie na zmiany klimatu i stwarza możliwości rynkowe. Region dążąc do wykorzystania swoich zasobów polega na badaniach w zakresie leśnictwa. Do 2011 r. wykorzystanie lasów wzrosło o 25%, jednakże region ciągle widzi, że potencjał lasów wciąż nie został w pełni wykorzystany. Rozwój biogospodarki przyczynia się również do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Co roku w lasach składowanych jest 1 milion ton związków węgla, co równa się 3,8 milionom ton CO₂. Przyczynia się to do ograniczenia emisji dwutlenku węgla. Półtora roku temu rozpoczęła działalność w Szwecji krajowa sieć na rzecz biogospodarki, zrzeszająca 12 szwedzkich regionów, czyli więcej niż połowa. Działalność sieci dotyczy m.in. kształtowania właściwych polityk, przy udziale polityków, i budzi ogromne zainteresowanie Unii Europejskiej. Celem jest rozwój biogospodarki, doprowadzenia do społeczeństwa wolnego od zależności od paliw kopalnych. Nie ma jednakże aktualnych danych pokazujących na jakim region znajduje się etapie na tej drodze, ale prowadzone są starania by takie dane pozyskać poprzez uzyskanie danych statystycznych na poziomie kraju. Te nowe dane będą w stanie objaśnić niektóre z tych zjawisk. , dla poszczególnych regionów jak i  wyjaśnią. Jeśli chodzi o dane liczbowe, to biogospodarka w regionie w 2016 r. przyniosła obrót w wysokości 40 milionów koron szwedzkich (na 160 milionów), celem jest by biogospodarka stanowiła 22% całkowitej gospodarki. Problemem regionu Värmland jest duża dysproporcja płci w obszarze biogospodarki. Tylko 23% kobiet zajmuje się biogospodarką (problem ten nie występuje w szwedzkiej gospodarce jako takiej).

Kolejną ciekawą inicjatywą realizowaną w Regionie Värmland jest projekt „Region Biogospodarki”, realizowany w ramach Programu Interreg Szwecja - Norwegia. Projekt realizują wspólnie regiony Värmland i Dalarna oraz Gmina Säffle po stronie Szwecji oraz regiony Akershus, Hedmark, Oppland i Østfold z Norwegii, we współpracy z klastrem Paper Province oraz licznymi partnerami naukowymi i biznesowymi ze Szwecji i Norwegii. Projekt ma na celu pomóc małym i średnim firmom w rozwoju oraz wprowadzaniu innowacji na rynek krajowy i międzynarodowy dzięki korzystaniu z doświadczeń i infrastruktury dostępnych w tym Regionie Biogospodarki. Również duże firmy mogą skorzystać na innowacyjnym podejściu nowych firm. Projekt realizowany jest w latach 2017-2020 z całkowitym budżetem sięgającym ponad 4,4 mln EUR.

Paper Province (Region papieru) to klaster drzewny działający w północno-centralnej Szwecji. Powstał w ramach projektu w 1999 r. Aktualnie zrzesza ponad 100 firm, zatrudniających łącznie ponad 7000 pracowników w obszarze leśnej biogospodarki. Siedzibą klastra jest Karlstad. Klaster prowadzi działalność w regionie Värmland i sąsiadującym obszarze. Celem klastra jest realizacja Celów Zrównoważonego Rozwoju:  8. Wzrost gospodarczy i godna praca, 9. Innowacyjność, Przemysł, Infrastruktura, 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja jako główne cele, a piąty 5. Równość płci jest celem horyzontalnym dla wszystkich realizowanych działań. Klaster zaangażowany jest również w liczne projekty mające na celu rozwój biogospodarki, takie jak np. „Bioregion”. W 2017 r. klaster uzyskał najważniejszą nagrodę przyznawaną klastrom – Złotą Odznakę Doskonałości w Zarządzaniu Klastrem, co otwiera przed klastrem wiele nowych dróg w kraju i za granicą. Więcej o klastrze można przeczytać w raporcie z działalności klastra za rok 2017.

Inkubator Sting Biogospodarka (Sting Bioeconomy), powołany do życia w 2018 r., działa w Karlstad (Szwecja) i ma na celu rozwój innowacji w obszarze biogospodarki leśnej, w tym zwiększenie liczby firm działających w tym obszarze. Inkubator powstał w rezultacie współpracy Regionu Värmland, Paper Province, Gminy Karlstad oraz nordyckiego inkubatora Sting. Rozwój biogospodarki leśnej związane jest z silną pozycją przemysłu papierniczego i drzewnego w regionie, oraz obecność dużych firm takich jak Rottneros czy Nordic Paper.

Park Innowacji Karlstad stanowi link pomiędzy społeczeństwem, uniwersytetem a firmami. Misją Parku jest inspirowanie firm do myślenia na szerszą skalę. W ramach Parku działa 70 firm i klaster. Częścią Parku jest tzw. Startlab, w ramach którego osoby z ciekawymi pomysłami mogą wynajmować tanio powierzchnię biurową (do 6 miesięcy) i w tym czasie pracować nad utworzeniem firmy. W tym celu co tydzień firmy – nowe oraz już funkcjonujące na rynku - przedstawiają swoje pomysły i otrzymują informację zwrotną, co o ich pomyśle myślą inni, często bardziej doświadczeni koledzy. W ten sposób Park łączy świeżość pomysłów i innowacyjność ze znajomością wymagań rynku i obowiązujących regulacji. Podczas takich dyskusji firmy mają również możliwość odkryć co je łączy i dzięki temu nawiązać lub pogłębić współpracę. Dzięki spojrzeniu z punktu widzenia całego łańcucha wartości i wykorzystaniu odmiennych doświadczeń jego uczestników, możliwe jest szukanie rozwiązań innowacyjnych i korzystnych dla wszystkich uczestników, zamiast konieczności ciągłego obniżania cen przez niektórych (np. rolników) pod groźbą „wypadnięcia” z rynku. Jedną z metod „zmuszenia” lokatorów Parku do nawiązywania kontaktów, wzajemnej nauki i wymieniania pomysłów jest … jeden ekspres do kawy przypadający na 200 pracowników. A że kawy w Szwecji pije się dużo…

Przedstawiciel  Uniwersytetu Karlstad  przedstawił dobre praktyki w zakresie współpracy na rzecz innowacji i badań pomiędzy Regionem Värmland a Uniwersytetem Karlstad w ramach tzw. „Akademii na rzecz Inteligentnych Specjalizacji”. Początki inicjatywy sięgają Międzynarodowej Konferencji OECD/IMHE w Walencji (Hiszpania) w 2007 r. „Szkolnictwo wyższe a regiony: globalna konkurencyjność, lokalne zaangażowanie”, w której uczestniczył region Värmland jako jeden z 14 regionów z 12 krajów. Od ok. 2009 r. region i Uniwersytet Karlstad rozpoczęli współpracę, by w latach 2010-2014 realizować drugą umowę na rzecz badań i innowacyjności „program dziesięciu katedr” o wartości 150 mln koron szwedzkich (ok. 63 mln zł). W 2014 r. przeprowadzono ewaluację tego programu i rezultaty zarówno działalności jak i finansowe zostały bardzo dobrze ocenione. Dlatego też przedstawiciele naukowców, firm i innych aktorów rozpoczęli pracę nad strategią inteligentnych specjalizacji, którą Zarząd Regionu przyjął pod koniec 2015 r. Zidentyfikowano w jej ramach pięć obszarów, z których jako najważniejszą wyróżniono biogospodarkę bazującą na zasobach leśnych. W 2016 r. rozpoczęto realizację programu „Akademii na rzecz inteligentnych specjalizacji”. Akademia przynosi korzyści wszystkim partnerom, pozwalając przekształcić sektory publiczny i prywatny w regionie, jak również rozwijać badania i nauczanie na uniwersytecie. Celem Akademii na rzecz inteligentnych specjalizacji jest m.in. dostarczenie potrzebnych kompetencji, realizacja znaczących projektów badawczych i innowacyjnych, pozyskiwanie inwestycji, odniesienie sukcesu eksportowego oraz rozwój, jak również tworzenie międzynarodowych sojuszy strategicznych. Akademia ma również wspierać rozwój inteligentnych specjalizacji poprzez wywieranie wspływu na realizowane i kształtowane polityki, jak również pozyskiwanie uwagi w kraju i za granicą. Ważnym elementem jest utworzenie grup badawczych w ramach każdej z inteligentnych specjalizacji regionu, mających na celu realizację usług tworzących wartość i wspierających klastry zaangażowane w rozwój zidentyfikowanych inteligentnych specjalizacji. Model finansowania Akademii na lata 2016-2020 w równych częściach (po 50 milionów koron szwedzkich) angażuje Region Värmland, Uniwersytet w Karlstad oraz środki od podmiotów trzecich – łącznie 150 milionów koron szwedzkich (ok. 63 mln zł). Zgodnie ze stanem na wrzesień 2018 r., realizowane są projekty badawcze i innowacyjne w ramach wszystkich inteligentnych specjalizacji za ok. 120 milionów koron szwedzkich (ok. 50,4 mln zł). Projekty przewidziane do realizacji na okres od października 2018 r. do 2020 r. sięgają 50 milionów koron szwedzkich (ok. 21 mln zł). Dodatkowo realizowane są projekty finansowane z innych źródeł, np. projekt dotyczący cyfryzacji usług opieki społecznej. Jeśli chodzi o wyzwania, należy do nich nadawanie priorytetu w zakresie finansowania poszczególnych projektom, spotkaniom i grupom badawczym, jak również studenckim projektom badawczym. Jedne traktowane są jako priorytetowe, inne nie. Chociaż firmy jako takie nie stanowią części Akademii, wiele firm działających w obszarze biogospodarki uczestniczy w niej poprzez klastry zaangażowane w rozwój poszczególnych inteligentnych specjalizacji.         

Zgodnie ze słowami Marka Przeora z Dyrekcji Generalnej Region Komisji Europejskiej, Akademia jest jednym z najlepszym przykładów modelu potrójnej helisy.

Szwedzka firma Skoghall Mill (oddział firmy Stora Enso), założona w 1917 r., jest jednym z największych na świecie producentów tektury do produkcji opakowań na napoje i żywność, oraz powłok z celulozy i tworzyw sztucznych. W 2017 r. obroty firmy sięgały 647 mln Euro, przy czym głównym odbiorcą produkcji była Europa. Rocznie firma produkuje 855 tys. ton kartonu, 645 tys. ton masy celulozowej oraz 120 tys. ton powłok z tworzyw sztucznych. Firma zatrudnia 770 osób. Celem firmy jest wytwarzanie produktów opartych na zasobach odnawialnych, w szczególności drewnie, jako uniwersalnym materiale umożliwiającym zastąpienie praktycznie wszystkich niebiodegradowalnych materiałów. Firma stara się również maksymalnie wykorzystać produkowane odpady produkcyjne (częściowo również zakupuje biomasę drzewną) i odzyskiwać energię wytwarzaną podczas poszczególnych procesów. Dzięki temu aż 92% wykorzystywanych w Skoghall Mill paliw to biopaliwa a ok. 1/3 zapotrzebowania energetycznego firmy zaspokajane jest w ramach własnej produkcji. Firma kładzie równie duży nacisk na ekologię. Tradycyjnie przemysł papierniczy uważa się za bardzo obciążające dla środowiska. Dzięki ciągłym innowacjom mającym na celu obniżenie oddziaływania na środowisko, jakość wody w Vänern, największym szwedzkim jeziorze, jest tak dobra jak 100 lat temu. Firma Stora Enso prowadzi również blog „Renewable future”.

Galeria zdjęć