Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii

Data opublikowania: 12 grudnia 2018

A fiordy nam z ręki jadły…

Co prawda fiordy norweskie nadal znamy tylko ze słyszenia, ale łosie poznaliśmy dość dokładnie… Centrum Łosi, potrawka z łosia, burger z łosia… Przede wszystkim jednak poznaliśmy wiele przykładów na to, jak można rozwijać regionalną biogospodarkę w oparciu o lasy i przemysł drzewny. I nie chodzi tu tylko o proste spalanie drewna, ale rozwój innowacyjnych produktów i technologii pozwalających na budowę drewnianych „wieżowców” (Nordisk Massivtre), ich wykończenie (Forestia), czy też ogrzanie (Solør Bioenergigruppen). Kluczem do rozwoju tych technologii jest z pewnością system kształcenia i współpracy pomiędzy nauką i biznesem, o czym mieliśmy się okazję przekonać na przykładzie Kampusu Evenstad i Centrum Innowacji Evenstad.

Nordisk Massivtre produkuje panele CLT na bazie drewna norweskiego i szwedzkiego (świerka). Firma koncentruje się głównie na produkcji paneli, prowadzi jednakże również prace projektowe i montażowe. W 2018 r. osiągnęła obroty w wysokości 25 milionów koron norweskich (ponad 11 mln zł).

Położenie większego nacisku na fazę projektową pozwala skrócić czas potrzebny na budowę oraz uniknąć wielu błędów na placu budowy. Budowanie z gotowych elementów drewnianych ma zalety oraz wady.

Za budowaniem z drewna przemawia:

  • Sztywna i lekka konstrukcja (wymagająca użycia mniejszej ilości stali i betonu na fundamenty),
  • Szybki montaż gotowych elementów,
  • Cicha budowa, bez kurzu,
  • Biodegradowalny i szczelny materiał,
  • Łatwiejsze „pozbycie się” wody z budowy drewnianej niż betonowej,
  • Trwałość konstrukcji budowlanej wynosi 40-50 lat,
  • Panele CLT są łatwe demontażu, recyklingu lub też można je wykorzystywać do ponownej budowy,
  • Ocena cyklu życia paneli CLT (wraz z transportem) generuje o 50% niższy ślad węglowy niż budowle stalowo-betonowe,
  • Drewno ma właściwości magazynowania energii,
  • Oddziaływanie na zdrowie człowieka (bezpieczny dla osób starszych, dzieci),
  • W budynkach tych wykorzystywane są różne rodzaje ogrzewania, najbardziej popularne są pompy ciepła (elektryczność jest nadal tania w Norwegii).
  • Panele CLT produkowane są poprzez sklejanie warstw drewna, jednakże wszelkie emisje następują na etapie produkcji paneli a nie na etapie montażu (klej produkowany w Norwegii, charakteryzuje się dużą odpornością na ogień, nie wydziela toksycznych oparów podczas spalania).

Do wad drewnianych budynków należą:

  • Potrzeba przykrywania elementów podczas budowy np. namiotem, co jest kosztowne (drewno jest wrażliwe na działanie czynników zewnętrznych (wilgoć, deszcz, słońce),
  • Akustyka,
  • Wymagania pożarowe,
  • Czasochłonny i szczegółowy proces projektowania.

Przykładami budowli zrealizowanych budowli są:

  • Najwyższy drewniany budynek na świecie "Mjøstårnet” (87 m), w miasteczku Brumunddal, na północ od Oslo,
  • Szpital w Ullerud (za Oslo, Norwegia) o powierzchni 12 tys. m2, zbudowany z paneli CLT sprowadzanych z Austrii (z uwagi na potrzebną ilość), montaż przez firmę Nordisk Massivtre. Wstępny projekt przewidywany był na potrzeby budowli ze stali i betonu,
  • Szkoła w Bergen – Bergen charakteryzuje się trudnymi warunkami pogodowymi (pada tam deszcz 300 dni w roku), budowa przebiegała w trudnych warunkach, pod namiotem,
  • Dom mieszkalny o kubaturze 40m3, możliwy do montażu w ciągu jednego dnia (powtarzalność projektu jest bardzo korzystna dla budowli z drewna),
  • Szkoły przedszkola, domy studenckie, szpitale, budynki mieszkalne, apartamentowce, sklepy.

Istnieje duże zapotrzebowanie na panele CLT w Norwegii. W 2016 r. sprzedano 40 tys. m3, a szacuje się, że w 2020 r. zapotrzebowanie to wzrośnie przynajmniej dwukrotnie. Do 90% paneli CLT jest importowana do Austrii, Niemiec, Szwecji i na Łotwę. 2 godziny od fabryki znajduje się fabryka Olmat, produkująca panele CLT na rynek norweski.

Wzrost zainteresowania tego typu budową wynika z:

  • rosnącej liczby ludności,
  • rosnącego nacisku na budowanie z naturalnych materiałów,
  • stosowanych zachęt do wykorzystywania takich materiałów przy budowie budynków użyteczności publicznej (np. poprzez stawianie takich wymagań już w samej dokumentacji przetargowej),
  • przykładów dobrych praktyk – już postawione drewniane budowle, których projekty mogą z powodzeniem konkurować z budowlami na bazie stali i betonu.

W Nordisk Massivtre produkuje się również się również panele hybrydowe (z drewna i betonu) wykorzystywane przy montażu podłóg i dachów. Dodatek betonu podnosi walory akustyczne drewnianych budynków. Panele takie są wykorzystywane w wielu projektach. W pracach badawczo-rozwojowych uczestniczą studenci studiów magisterskich z Oslo, w ramach programów badawczych. 

Ważne dla codziennej działalności jest być blisko rynku (koszty transportu).

Duża różnica pomiędzy Norwegią i Szwecją polega na tym, że w Norwegii jest mało elektrowni, dlatego też jest bardzo dobrze rozwinięty system transportu elektryczności.

Jeśli chodzi o plany firmy:

  • Zwiększenie stopnia automatyzacji na etapie produkcji,
  • Pozyskanie finansowania ze środków publicznych na badania,
  • Wykorzystanie pozostałości poprodukcyjnych,
  • Zmniejszenie kosztów pozyskania materiału (świerka).

Forestia

Forestia jest częścią BYGGMA Group, która jest notowana na giełdzie. W skład Grupy wchodzą różne marki (Forestia, smartpanel, SCAN LAMPS, Aneta, MASONITE BEAMS, HUNTONIT, ULDAL), produkujące i promujące produkty budowlane w regionie nordyckim i północnej Europie.

Forestia ma 2 zakłady w Braskereidfoss (główne biuro i fabryka płyt wiórowych w Hrabstwie Hedmark) i Grubhei (fabryka belek I-beams, Hrabstwo Nordland). Obroty Forestii w 2017 r. sięgały 705 milionów NOK (ponad 321 mln zł). Firma jest wiodącym dostawcą płyt wiórowych w regionie, na rynku od ponad 45 lat. Produkowane płyty (powlekane i niepowlekane) w różnych grubościach, rozmiarach, cechach, wykorzystane są w budownictwie – do montażu podłóg, ścian i sufitów. Produkowane są również płyty na zamówienie konkretnych klientów, zgodnie z ich specyfikacjami. Celem Forestii jest innowacja, zapewnianie jakości, budowanie wiedzy specjalistycznej, ciągły rozwój oraz utrzymanie wysokiej jakości stanowisk pracy, za pomocą zestawu technik i metod 5S.

Jeśli chodzi o produkty, to 50% wyprodukowanych płyt wykorzystywane jest w skandynawskim przemyśle meblarskich a 50% produkuje się według zapotrzebowania konkretnych klientów. 50% produkcji sprzedawana jest w Norwegii. Przez około 40 lat działalności ok. 50% produkcji Forestii stanowiły standardowe płyty wykorzystywane w przemyśle, nie przynoszące żadnej wartości dodanej. Przez ostatnie 10 lat działalności firma wprowadziła tu istotną zmianę: 90% produkcji to płyty o wartości dodanej, co znacząco zwiększyło dochody.

Bardzo ważnym elementem działalności firmy jest kultura i zarządzanie innowacją, oparta na zasadach włączania, innowacji i odpowiedzialności. Co 2 tygodnie odbywają się spotkania „naprawcze” (improvement meetings), podczas których grupy naprawcze proponują i dyskutują konieczne zmiany. Są one wprowadzane na zasadzie ewolucji („Bądźmy jutro nieco lepsi niż dziś), a nie rewolucji. Innowacje w większości są inicjatywą oddolną, zgodnie z założeniem, że to pracownicy obsługujący daną maszynę najlepiej wiedzą jak np. napisać instrukcję, pozwalającą na jej sprawne i bezawaryjne użytkowanie. Ważne jest również promowanie zaangażowania pracowników w proces innowacji. W ten sposób możliwe jest wykorzystanie umiejętności, doświadczenia i fachowej wiedzy pracowników. Zgodnie z filozofią firmy, innowacja nie zależy od umiejętności kadry zarządzającej, ale pracowników. Od ich doświadczenia i wiedzy nt. maszyn i procesów możliwe zależy efektywność innowacji. Zachęca się pracowników do wprowadzania drobnych ulepszeń w ramach ich stanowiska pracy na własną rękę. Przy prowadzaniu zmian liderzy proszą o sugestie pracowników z doświadczeniem i wiedzą w danym zakresie. Ważne by traktować innowacje jako ciągły proces i nie zrażać się porażkami. Od samego początku Forestia określiła współpracę jako swój najważniejszy cel. Współpraca ta ma na celu: edukację (zwiększanie know-how, umiejętności, wiedzy i kompetencji operatorów), realizację projektów na rzecz zwiększenia industrializacji oraz zwiększenie wspólnego ukierunkowania na innowację. Jednocześnie w Forestii nie ma systemu nagradzania pracowników za ich działania innowacyjne.  Firma wychodzi z założenia, że gdy pracownik czuje się częścią systemu innowacji, innowacja sama w sobie jest nagrodą. Ponadto, pracownik ciągle się ucząc i pokazując swoje rosnące kompetencje umożliwia pracodawcy lepsze wynagradzanie go. Ok. 20 lat temu Forestia posiadała system wynagradzania za innowację, ale nie sprawdził się on. Mając jednak na uwadze zmianę pokoleniową, wraz z którą do firmy wpłynęły nowy sposób myślenia i nowe doświadczenia, możliwy jest powrót do systemu premiowania.

Firma jest bardzo skupiona na wprowadzaniu innowacji w zakresie produktów do wykańczania wnętrz, łatwiejszego i bezpieczniejszego montażu produktów firmy, obniżenia czasu koniecznego do montażu produktów firmy na miejscu (poprzez ich odpowiednie przygotowanie w fazie produkcyjnej), wymagań przeciwpożarowych oraz jakości powietrza we wnętrzach.  

Pomysły na nowe produkty rozwijane są w Forestii poprzez:

  • współpracę międzydyscyplinarną (poprzez zaangażowanie wielu organizacji),
  • podnoszenie wymagań dotyczących jakości kluczowych materiałów (cechy techniczne i dotyczące obróbki, ścisła współpraca z dostawcami, szeroko zakrojone testy w warunkach laboratoryjnych i na pełną skalę)
  • podnoszenie wymagań dotyczących dokładności przy obróbce/ skrawaniu materiałów (zmniejszenie tolerancji z 0,1 mm do 0,01mm; ulepszanie narzędzi i użytkowanych maszyn, szkolenie pracowników, inwestowanie w nowe maszyny i technologie)
  • kompetencje (poziom edukacji formalnej wśród pracowników jest niski, ale bardzo wysoki poziom kompetencji wynikający z doświadczenia; dla innowacji oddolnej kluczowe jest zaangażowanie pracowników w proces rozwoju produktu),
  • doskonalenie poprzez upraszczanie (lean improvements).

Zrębki, surowiec do produkcji płyt, skupowane są od oddalonych od siebie dostawców. W regionie znajduje się jednakże największy w Norwegii tartak, jak i wiele innych tartaków. Jest to region najbardziej skupiony na drewnie w Norwegii, stąd też dużo odpadów.

W ostatnich 1-2 latach Forestia zaobserwowała zmiany na rynku włókien drzewnych. Roznie konkurencja, ceny oraz koszty.

Wynikiem działań badawczo-rozwojowych Forestii są nowe produkty, takie jak np. walls2paint – pokryte papierem panele ścienne, przeznaczone do malowania o unikalnym systemie montażu.

Solør Bioenergigruppen (Solör Bioenergy Group), skupia firmy zajmujące się produkcją bioenergii (na bazie drewna) na potrzeby odbiorców prywatnych i publicznych ze Szwecji i Norwegii (firm, administracji publicznej, osób prywatnych). Grupa prowadzi działalność w ramach całego łańcucha wartości, tj. od etapu zamówień, produkcji i dystrybucji aż po sprzedaż energii, m.in. w formie ciepła sieciowego, elektryczności i pary dla przemysłu. Początki działalności Grupy sięgają 1960 r., a Solør Bioenergy powstało w 2003 r. Grupa posiada m.in. 52 systemów ciepła sieciowego (głównie w Szwecji oraz 3 w Polsce), ponad 80 lokalnych ciepłowni, 4 fabryki pelletu, 1 fabrykę brykietu. Głównym źródłem energii w 2016 r. (nie wliczając transportu) w Szwecji była bioenergia (w Norwegii jest to z kolei energia wodna).

Kampus Evenstad i Centrum Innowacji Evenstad stanowią część Uniwersytetu Nauk Stosowanych Norwegii Kontynentalnej, partnera projektu RDI2CluB. Uniwersytet powstał 1.01.2017 r. w wyniku połączenia Uniwersytetu Nauk Stosowanych Hedmark i Koledżu Uniwersyteckiego Lillehammer. Uniwersytet zatrudnia 952 pracowników. Studiuje na nim ok. 13 tys. studentów. Uniwersytet posiada 6 kampusów w południowo-wschodniej Norwegii, w tym w Evenstad. Oferta edukacyjna obejmuje 52 kierunków studiów licencjackich, 31 kierunków studiów magisterskich, 4 kierunki doktoranckie (i jeden prowadzony we współpracy z Norweskim Uniwersytetem Naukowo-Technologicznym), kierunki kształcące nauczycieli oraz 35 programów jednorocznych. Wśród programów kształcenia znajdują się ekologia i nauki rolnicze, biotechnologia. Uniwersytet jest również zaangażowane w liczne programy badawcze i innowacyjne, np. dotyczący Sąsiedztwa o Zerowej Emisji w Inteligentnych Miastach, zaprezentowany przez Mari Austeng-Jorgensen.

Bardzo ciekawym rozwiązaniem jest sposób zarządzania budynków kampusu Everstad. Są one zarządzane przez firmę Statsbygg, w imieniu rządu norweskiego. Statsbygg jest właścicielem 2 207 budynków w kraju i za granicą, wynajmowanych użytkownikom z sektora publicznego (m.in. sądom, muzeom, więzieniom). Łącznie Statsbygg zarządza ok. 2,9 mln metrami kwadratowymi powierzchni użytkowej.

Województwo Świętokrzyskie w projekcie reprezentują Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, Regionalne Centrum Naukowo-Technologiczne oraz Fundacja Edukacji i Dialogu Społecznego Pro Civis. Projekt realizowany jest od 1.10.2017 r. do 30.09.2020 r., przy 85% dofinansowaniu dla partnerów polskich ze środków programu Interreg Region Morza Bałtyckiego 2014-2020.

strona 3 z 3
poprzednia strona następna strona

Galeria zdjęć

Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii
Od chipsów po drewniane domy - wizyta benchmarkingowa w Skandynawii